Dojrzałość szkolna dziecka warunkiem powodzenia w nauce

Rozpoczęcie nauki w szkole stanowi przełomowy moment w życiu każdego dziecka. Szkoła stawia przed nim szereg nowych, trudnych zadań. Sprostanie im wymaga osiągnięcia przez dziecko odpowiedniego poziomu ogólnego rozwoju, czyli dojrzałości szkolnej. Dojrzałość szkolna to osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwym i podatnym na systematyczne nauczanie i wychowanie w klasie pierwszej szkoły podstawowej. Według B. Wilgockiej-Okoń: „Gotowość szkolną współcześnie rozpatruje się jako proces  i efekt współdziałania aktywności dziecka i aktywności dorosłych tworzących warunki do uczenia się, jako efekt interakcji, „współgry” właściwości dziecka i właściwości szkoły”.

O gotowości dziecka do rozpoczęcia nauki w szkole decyduje jego poziom dojrzałości fizycznej, emocjonalno-społecznej i umysłowej.

Podstawowym przejawem dojrzałości fizycznej jest dobry stan zdrowia, odporność na choroby i zmęczenie, sprawność narządów zmysłów i narządów artykulacyjnych oraz ogólna sprawność ruchowa i manualna, która związana jest z dobrą orientacją przestrzenną, a także koordynacją i pamięcią wzrokowo-ruchowo-słuchową. Prawidłowy rozwój fizyczny dziecka rokuje, że będzie ono zdolniejsze do dłuższego wysiłku umysłowego w klasie pierwszej.

Osiągnięcie przez dziecko odpowiedniej dojrzałości emocjonalno-społecznej jest nie mniej ważne niż osiągnięcie dojrzałości fizycznej. Przejawem dojrzałości emocjonalno-społecznej jest samodzielność, zaradność, chęć i umiejętność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami i nauczycielem oraz umiejętność przystosowania się do wymogów nowego środowiska. Ważna jest tez równowaga nerwowa, będąca warunkiem zdrowia psychicznego i osiągnięcia dojrzałości uczuciowej. Dziecko dojrzałe emocjonalnie i społecznie jest obowiązkowe, wytrwałe i wrażliwe na opinię nauczyciela, dąży do osiągnięcia celu, pokonuje trudności.

Dziecko dojrzałe umysłowo posiada  już określony zasób doświadczeń i wyobrażeń. Dobrze orientuje się w najbliższym otoczeniu i środowisku, w którym żyje. Jest aktywne poznawczo, chce się uczyć. O dojrzałości umysłowej dziecka decyduje również odpowiedni poziom rozwoju funkcji poznawczych. Jest to umiejętność spostrzegania i różnicowania spostrzeżeń, zdolność do zapamiętywania i odtwarzania podawanych treści, zdolność do myślenia przyczynowo-skutkowego oraz wnioskowania, a także dostatecznie wykształcony poziom uwagi dowolnej.

Omówione aspekty rozwoju dziecka pozostają ze sobą w bardzo ścisłych związkach i współzależnościach. Gotowość do podjęcia nauki w szkole wymaga ogólnej dojrzałości i trudno byłoby mówić, że któraś ze sfer rozwoju jest najważniejsza. O powodzeniu dziecka w szkole, oprócz wyposażenia intelektualnego, bogatego zasobu wiadomości i umiejętności, dobrze wykształconej mowy, decyduje także zdrowie fizyczne, uspołecznienie i cechy osobowości.

 

Dziecko dojrzałe do nauki szkolnej potrafi:

- powiedzieć, jak się nazywa, ile ma lat, gdzie mieszka, opowiedzieć o pracy rodziców,

- narysować rysunek postaci ludzkiej ( postać jest kompletna, części ciała są proporcjonalne do całości, części ciała są rozmieszczone właściwie ),

-sprawnie posługiwać się z przyborami do rysowania, malowania, pisania; nie wychodzić poza linie kolorując obrazek, nazwać to co narysowało,

- ciąć nożyczkami w linii prostej i krzywej; lepić z plasteliny,

- dobrać w pary przedmioty lub obrazki, klasyfikować je wg określonej zasady,

- tworzyć zbiory wg określonej cechy, np. wielkość, kolor,

- wskazać różnice w pozornie takich samych obrazkach,

- rozpoznać różne dźwięki z otoczenia,

- liczyć w zakresie 10 ; po przeliczeniu liczmanów powiedzieć, ile ich jest,

- dokonywać dodawania i odejmowania na konkretach w zakresie 10,

- skoncentrować się na dłużej na wykonywanym zadaniu,

- jest zainteresowane pracą i jej efektami,

- jest odporne na niepowodzenia,

- jest wytrwałe przy dłuższym wysiłku,

- prawidłowo wymawia wszystkie głoski,

- potrafi nazwać głoskę na początku i na końcu wyrazu, różnicować wyrazy o podobnym brzmieniu,                  

- podzielić zdanie na wyrazy, wyrazy na sylaby,

- opowiedzieć treść obrazka posługując się mową zdaniową,

- rozwiązać proste zagadki,

- uważnie słucha  przez dłuższą chwilę opowiadania, bajki, muzyki,

- wykonuje proste ćwiczenia gimnastyczne, uczestniczy w grupowych zabawach ruchowych,

- potrafi wskazać lewą i prawą stronę swego ciała i osoby stojącej na wprost,

- doprowadza do końca rozpoczętą zabawę, pracę, w trudniejszych sytuacjach zwraca się o pomoc do osoby dorosłej,

- zgodnie bawi się z rówieśnikami – współdziała, czeka na swoją kolej,

- potrafi działać sprawnie; umie podporządkować się słownym poleceniom,

- wykonać podstawowe czynności samoobsługowe ( samodzielnie zjeść, ubrać się, umyć, zawiązać sznurowadła, zapiąć guziki, zamki ),

- pracować w dobrym tempie,

- nawiązać kontakty z rówieśnikami i dorosłymi, jest wrażliwy na opinię nauczycieli i innych osób dorosłych.

 

Jeśli dziecko rozpocznie naukę bez osiągnięcia wystarczającej gotowości szkolnej to:

  - Start szkolny tego dziecka jest utrudniony.

  - Dalszy jego rozwój może ulec zaburzeniu.

  - Osiąga wyniki poniżej swoich możliwości.

  - Może stać się bierne i nie podejmować zadań związanych z uczeniem się lub w  niekorzystny dla siebie sposób

    kompensować trudności.

  - Trudnościom dziecka mogą towarzyszyć zaburzenia psychosomatyczne.

  - Nie poddaje się ono wpływom nauczyciela.

  - Często pracuje znacznie dłużej przy lekcjach osiągając mierne efekty.

 

Jak rodzice mogą pomóc dziecku:

- zwracać uwagę na prawidłową wymowę,

- bawić się w „zabawy słowne” ( np. tworzenie rymów ),

- liczyć wyrazy w zdaniach,

- liczyć sylaby w słowach, początkowo w krótkich później w długich,

- tworzyć wyrazy zawierające głoskę: na początku wyrazu, w środku, na końcu wyrazu,                           

- bawić się w analogiczny sposób sylabami,

- określać położenie głoski w wyrazie,

- tworzyć nowe wyrazy przez dodanie głoski lub sylaby,

- bawić się w „łańcuch wyrazów” – podajemy dziecku wyraz, z którego  ono wyodrębnia ostatnią głoskę i szuka wyrazu na tę głoskę,

- powtarzać ciągi słowne: logiczne (rzeczy należących do 1 kategorii) np. lalka, klocki, auto – dziecko kilka razy powtarza, następnie próbuje wspak; nielogicznych,

- czytać dzieciom książki, opowiadać bajki,

- odwzorowywać szlaczki i wzorki,

- kreślić kształty graficzne w powietrzu,

- kalkować,

- rysować po śladzie,

- malować, również palcami,

- wydzierać palcami i wycinać nożyczkami, naklejać,

- rysować, kolorować, rysować jednocześnie ręką lewą i prawą,

- nawlekać koraliki,

- lepić z plasteliny, masy solnej, ciastoliny.

 

                                                                                      Opracowanie: mgr Hanna Podlińska